“Zatürre herkesi etkiler”
Pnömoni (zatürre), en çok ölüm ve sakatlığa yol açan akciğerlerin enfeksiyon hastalığıdır. COVID-19 pandemisinin, iklim değişikliğinin ve savaşların birleşik etkileri, bu hastalığın yaşam boyunca adeta bir kriz ortamı oluşturarak milyonlarca insanı enfeksiyon ve ölüm riskine sokmuştur. İki yılı aşkın süredir etkisini devam ettiren COVID salgını 2021'de solunum yolu bulaşıcı hastalığı nedeniyle tahmini 6 milyon ölüm yükü oluşturmuştur. Başka hiçbir enfeksiyon bu ölüm yüküne neden olmaz.
Zatürre dünyada her ülkeyi etkileyen bir “küresel sağlık” sorunu olması yanısıra her yaş grubunu da etkilemektedir. Zatürre, 5 yaşın altındaki tüm ölümlerin %14'ü ve 1 ila 5 yaş arası çocuklarda ise tüm ölümlerin %22'sinden sorumlu tutulmuş olup, 2019'da 740 180 çocuğu öldürdüğü raporlanmıştır. Dünya çapında 2,5 milyon ölümle birlikte her 13 saniyede bir kişinin öldüğü tahmin edilmiştir. Yine de pnömoni, ihmal edilen bir hastalık olmaya devam ediyor. Aşılama oranlarının düştüğü, gıda kıtlığı nedeniyle artan yetersiz beslenmenin olduğu bölgelerde ve yemek pişirmek ve ısınmak için kirletici yakıtların kullanıldığı evlerde yaşayan çocuklar özellikle savunmasızdır. UNICEF, oksijen ve antibiyotikler de dahil olmak üzere bu çocuklara ulaşmak için acil önlemler alınmazsa çocuk ölümlerinde patlama olacağını öngördü.
Düşük gelirli ülkelerde, zatürreden ölümlerin yükü orantısız bir şekilde beş yaşın altındaki çocuklara düşerken, yüksek gelirli ülkelerde bu yükü 69 yaş üstü yetişkinler omuzluyor. 50 yaş üstü yetişkinler arasındaki tahmini 1,6 milyon pnömoni ölümünün neredeyse yarısı hava kirliliği ve sigaradan kaynaklanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verileri, dünya nüfusunun neredeyse tamamının (%99), WHO kılavuz sınırlarını aşan ve yüksek düzeyde kirletici içeren hava soluduğunu belirtmektedir; bu maruziyetten en çok etkilenenler ise düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamakta olan kişilerdir.
Akciğerlerdeki hava keseciklerinin, bakteri, virüs veya mantar gibi mikrobik etkenler tarafından istila edilmesi ve bağışıklık sisteminin vücudu koruma çabasının sonucu oluşan savaş akciğerde iltihabi olayları tetikleyerek zamanla şiddetlendirir. Söz konusu savaşın şiddet derecesine göre hava keselerinde sıvı veya irin birikir ve bu aşamada uygun antibiyotik tedavisi ile iyileşebilir. Bazen de hastalık sınırlanamazsa ilerleyerek nefes almayı zorlaştıracak derecede solunum yetmezliği tablosu ile sonuçlanabilir. Bulaşıcı olması nedeniyle özellikle çocuklarda ve yaşlılarda bağışıklığı zayıf olan kişi için ölümcül olabilir. Çeşitli tedavi olanaklarına rağmen, zatürree ve diğer solunum yolu enfeksiyon hastalıklarına bağlı ölümlerin sayısı son yıllarda önemli ölçüde arttı. Bakterilerin neden olduğu pnömoni antibiyotiklerle tedavi edilebilir, ancak dünyada pnömonili çocukların sadece üçte biri ihtiyaç duydukları antibiyotikleri alabilmektedir.
Zatürre sıklıkla önlenebilir ve genellikle tedavi edilebilir. Çocuklarda hastalığı önlemek, çocuk ölümlerini azaltma stratejisinin önemli bir bileşenidir. Çocukların aşı takviminde olan Haemophilus influenzae tip b (Hib), pnömokok, kızamık ve boğmacaya (boğmaca) karşı bağışıklama, zatürreyi önlemenin en etkili yoludur. Yeterli beslenme, -yaşamın ilk 6 ayında sadece anne sütü ile başlayarak- çocukların doğal savunmasını geliştirmenin anahtarıdır. Zatürreyi önlemede etkili olmasının yanı sıra, bir çocuk hastalanırsa hastalığın süresini kısaltmaya da yardımcı olur. İç mekan hava kirliliğinin önlenmesi gibi çevresel faktörleri ele almak ve kalabalık evlerde hijyenin düzeltilmesini teşvik etmek, el yıkama ve temasla bulaşın önüne geçilmesi yönündeki çabalar hastalığı önlemede yararlı olabilir.
Erişkin aşılamasında COVID 19’a karşı aşılanma kadar İnfluenza aşılanmasının önemini tekrar vurgulamak lazım. Gribi önleyici aşılama, toplu yerde yaşayan, bakımevleri, kreşler ve sağlık çalışanlarına her sezon başlangıcı öncesi yapılmalıdır. Kronik akciğer, kalp hastaları ile diyabet, böbrek yetmezliği, kanser hastaları gibi bağışıklık eksikliği olabilecek hastalar da aşılanmalıdır. Bu yolla hem grip virüsüne bağlı zatürre gelişimi ve ölümler azaltılabilir, hem de COVID-19 enfeksiyonu ile karışabilecek klinik tablolar önlenebilir.
Her hastanın sağlık çalışanından ya da hastalık şiddetliyse bir sağlık kuruluşundan doğru türde bakıma erişmesini sağlamaya odaklanılmalıdır. Tedavide uygun antibiyotik ve gerekli durumlarda sıvı ve oksijen tedavisi gibi destek tedavilerin zamanında ve yeterli düzeyde verilmesi kötü sonuçların önüne geçebilir.
Her yıl 12 Kasım’da dünyanın her yerinde, yetişkinlerin ve çocukların en büyük bulaşıcı katili olan ve dünyada beş yaş altı çocuk ölümlerinin çoğundan sorumlu olan Zatürree hastalığıyla mücadele konusunda farkındalık yaratmak ve insanları eğitmek amacıyla Dünya Zatürree Günü etkinlikleri yapılır. Dünya, bu günde, düşük ve orta gelirli ülkeler başta olmak üzere, zatürre ve diğer solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı ölümlerle mücadelede küresel eylem için bol fırsatlar yaratılması ve teşvik edilmesine odaklanıyor. Çeşitli kamu ve özel kuruluşları, önleyici tedbirler almak ve kolaylık sağlamak ve kimsenin aşılardan mahrum kalmamasını sağlamak için kendi seviyelerinde kampanyalar düzenlemeye ve katkıda bulunmaya teşvik ediyor.